Ülkemizde her yıl 100 bin kişinin hastane dışında gelişen ani kalp durması sonucu hayatını kaybettiği tahmin ediliyor. Bu ölümlerin çoğu tanıkların 112'yi aramak ve temel yaşam desteğine başlamak için tereddüt etmelerinden kaynaklanmaktadır. Otomatik kalp şok cihazlarının (OED) ülkemizde toplu yaşam alanlarında yaygınlaşmamış olması da ölüm oranlarının yüksek olmasına etki etmektedir.
Hastane dışında aniden kalbi duran ve hayatını kaybeden her 10 kişiden 5-6'sının toplumdan bilinçli müdahale yapıl(a)madığı için öldüğü kabul edilmektedir. Ani kalp durmasında her geçen dakika yaşama şansı %10 azalıyor, sadece üç dakika sonra beyin hasarı başlıyor ve müdahale edilmediğinde 12 dakika sonra kişi ölü kabul ediliyor. Ülkemizde bu zamana kadar sadece sağlık çalışanlarının devrede olması, toplumumuzda ilkyardım bilinci düşüklüğü, OED bulundurmanın zorunlu olmaması, ambulansın şehir merkezinde ortalama 10 dakika ve kırsal kesimde ortalama 30 dakika sonra hastaya ulaşması nedeniyle hayatta kalma oranları maalesef %1'in altındadır. Hastane dışında kalbi duran bir kişinin yanında aralıksız kalp masajı (Hands Only CPR) bilen bir kişi ve OED cihazı varsa hayatta kalma oranı %38 kabul edilmektedir. İlkyardım bilincinin yükseldiği ve OED'nin giderek yaygınlaştığı ülkelerin kent ve kırsal dahil hastane dışında gelişen ani kalp durmalarında hayatta kalma oranları günümüzde %10 civarındadır. Gelişmiş ülkeler gelecek yıllarda bu rakamı %50'lere çıkarmak ve binlerce insanı daha ölümden kurtarmak için toplum ve acil sağlık hizmetleri arasında yasal olarak teminat altına alınmış daha güçlü bir işbirliği hedeflenmektedir.
Yaşam kurtarma zincirinde 112'yi aramak ve temel yaşam desteğine başlamak ilk iki halkayı oluştururken, toplumun ambulans gelmeden önce elektroşok uygulaması için geliştirilen OED cihazları üçüncü halka olarak kabul edilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere başta olmak üzere birçok ülkede kamu spotu halinde kalp masajının nasıl yapılacağı konusunda vatandaşlar çocukluktan itibaren eğitiliyor (1,2). Amerikan CNN haber kanalının desteklediği
www.cprtoday.com gibi ilkyardım kurslarında online ilkyardım eğitimi yapılıyor ve sertifika verilebiliyor. Bu kurslarda öğretilen aralıksız kalp masajı ile kalbi duran hastada beyin hasarı 3 dakika sonra değil 20 dakika sonra başlamaktadır. Erken başlanan aralıksız kalp masajı ile hayati organlarda hücre ölümü geciktiği gibi kalp ritmi ventriküler fibrilasyonda daha uzun süre kaldığından (asistoli geciktiğinden) ambulanstaki defibrilatör ile sonradan elektroşok kullanarak da kalbi tekrar çalıştırma olasılığı artmaktadır.
Türkiye'de aralıksız kalp masajı eğitimin verilmesi halinde binlerce insanın hayatının kurtarılabileceği Kalp Projesi başta olmak üzere yüksek sesle ifade ediliyor (3). Kalp masajı ile göğüs ve bel kemiği arasında kalbi sıkıştırarak kan pompalandığı gibi 250 ml kadar nefes alıp verme de gerçekleşir. Bası sonlandırıldığında göğüs kemiği yukarı kalkarak kalp kanla dolarken 250 ml hava kendiliğinden akciğerlere girer. Başka ifadeyle aralıksız kalp masajı ile kan dolaşımın idamesi yanında bir miktar yapay solunum da kendiliğinden yapılmaktadır (Resim 1). Özellikle ani kalp durmasının ilk dakikasında kanda bol miktarda oksijen bulunduğundan 30 saniye içinde aralıksız kalp masajına başlanması önerilmektedir. Yapay solunumun önemi giderek azaldığından toplum tabanlı ilkyardım kılavuzlarının bazılarında yapay solunum önerilmemektedir.
Kalp Projesi çerçevesinde Türkiye'nin ilk online aralıksız kalp masajı kursu projesi bana Sağlık Bilişim Derneği'nin Altın Steteskop Bilişim Dostu Doktor Ödülünü kazandırdı. Kalp Projesi ile 10 yılda 10 milyon, 20 yılda 30 milyon kişinin aralıksız kalp masajını öğrenerek yılda 20 bin hayat kurtaracağına inanıyoruz (3,4). Yurt dışında %10 olan hayatta kalma oranları hali hazırda bizden 10 kattan fazla daha iyi iken, gelecek yıllarda çıtayı %50'lere çıkarma hedefleri de düşünüldüğünde Kalp Proje'nin ülkemizde çok önemli bir misyon üstlendiği açıktır. Hayatta Kal Derneği öncülüğünde Sağlık Bakanlığı'nın yönetmelik değişikliğinin ardından sponsorların desteğiyle Türkiye'nin ilk sertifikalı online kalp masajı kursunu ücretsiz olarak aktif hale getirmeyi planlıyoruz.
Üst solunum yolu tam tıkanıklığında sağlık çalışanlarının her vakaya anında yetişmesi mümkün olmadığından, yıllar önce Hemlich tarafından topluma öğretilmek üzere bir manevra tanımlanmıştır. Hemlich manevrası denilen bu toplum tabanlı ilkyardım yöntemi ile dünyada her yıl 50 bin insanın hayatının kurtarıldığı tahmin edilmektedir. Ani kalp durması da bir tıbbi acil durumdur. Müdahale etmeden ambulans beklendiğinde altın değerindeki ilk dakikalar tükenmekte ve 12 dakika sonra müdahale etmekse artık "sosyal endikasyonun" ötesine geçmemektedir. Hemlich manevrasında olduğu gibi; “aralıksız kalp masajının” topluma öğretilmesi ile binlerce hayat kurtarılabilir. İşte Kalp Projesi ile toplumumuza kalp masajını öğreterek onları ani kalp durmasında hayatlar kurtarmaya davet ediyoruz.
Ani kalp durması ülkemizde hala çok büyük bir "paradoks" durumundadır. Şimdi iki somut örneği inceleyelim: Yakın bir zamanda Bursa merkezli bir flaş haber yapıldı. Bir vatandaşımızın kurtarıldığına dair mobese kamera görüntüleri yazılı ve görsel medyaya servis edilerek tüm gazete ve televizyonlarda “saniye saniye hayata dönüş” başlığı ile yayınlandı. Bu yayınlarda ambulans ekibinin doğru bir yaklaşımla sokak ortasında hastaya kalp masajı ve elektroşok yaparak kalbinin yeniden çalıştırıldığı ve bunun hayata dönmekle eş anlamlı olduğu göze çarpıyordu. Gerçek sadece birkaç gün sonra ortaya çıktı. Bu vatandaşın kalbi tekrar çalıştırılmasına rağmen altın dakikalarda toplum tarafından müdahale edilmediği için beyin hasarı gerçekleştiğini, hiç uyanmadığını ve birkaç gün sonra hayatını kaybettiğini tespit ettik. Diğerinde “bir vatandaş otobüsten indi, yere yığıldı ve o an öldüğü anlaşıldı” diye haber yapıldı. Oysa bu vatandaş toplum tarafından bilinçli ilkyardım yapılmadığı için yere yığıldıktan 12 dakika sonra ölmüştü. Bu sebeplerle toplumumuzda ani kalp durması farkındalık çalışmalarının yürütülmesi gerektiğine karar verdik. Radyo Televizyon Üst Kurulu tarafından 2013/613 nolu kamu spotumuz onaylanarak öncelikli olarak yayına girdi. "Hayatta Kal" isimli şarkı sözleri yazıldı. Ani kalp durması ve yaşam kurtarma zinciri şarkıda işlendi. Bu şarkının TV'lerde yayını ile hem farkındalık artırmak hem de şarkının müziğindeki dakikada 100 ritmini izleyerek halkımızın 20 adet insan maketi üzerinde sokakta toplu kalp masajı yapmasını planlıyoruz. Bu yıl istanbul'da başlayan çalışmalar gelecek yıl tüm Türkiye'de planlanmaktadır.
Ülkemizde kalbi duran ve yere yığılan hasta hemen öldü zannediliyor ve müdahale edilmiyor. Toplumumuza bu durumda insanların ilk üç dakikada kesinlikle ölmediğini, ilk dakikada başlanacak aralıksız kalp masajı ile hücre ölümünü geciktirebileceklerini ve OED sayesinde elektroşok kullanarak kalbi tekrar çalıştırabilirsek bir insanın hayatını kurtarabileceklerini öğretmeliyiz. Bu altın dakikalar geçtikten sonra sağlık çalışanları hastanın kalbini tekrar çalıştırsa bile beyin hücreleri hasar göreceğinden artık hayata döndürmenin mümkün olmadığının öğretilmesinin toplumumuzu ilkyardım öğrenmeye teşvik edeceğine inanıyoruz. Bunun yanında, bu alanda başarı elde eden birçok ülkede olduğu gibi işe girmede ilkyardım sertifikasının zorunlu olması, OED bulundurma zorunluluk yönetmelikleri, ilkyardım eğitimine müfredatına OED kullanımının eklenmesi, ilkyardım ve OED kullanma sertifikası olanların tanımadığı birine müdahale ettiğinde dokunulmaz sayılacağı koruyucu yasalar çıkarılması ile toplumdan bilinçli kişilerin ilkyardım uygulaması ve OED kullanması teşvik edilmelidir.
Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi toplumumuzda aralıksız kalp masajı bilenlerin sayısının artması yanında, ilkyardım yapanları koruyan yasalar ve OED'nin ortak yaşam alanlarında yaygınlaşması ile ani kalp durması sonucu hayatını kaybetmekte olan binlerce insanı kurtarmak mümkündür.
Kaynaklar
1. Nishiyama C, Iwami T, Kitamura T, Ando M, Sakamoto T, Marukawa S, Kawamura T. Long-term retention of cardiopulmonary resuscitation skills after shortened chest compression-only training and conventional training: a randomized controlled trial. Acad Emerg Med 2014; 21:47-54.
2. B.J. Bobrow, T.F. Vadeboncoeur, D.W. Spaite, J. Potts, K. Denninghoff, V. Chikani, P.R. Brazil, B. Ramsey, and others. Impact of brief or ultra-brief Hands-Only CPR video training on the confidence of lay citizens to perform CPR. Resuscitation 2010; 81: 96.
3. Vural M. The heart project: a cost-effective method to save a life. Anadolu Kardiyol Derg 2013;13:614-5
4. Japanese Circulation Society Resuscitation Science Study Group. Chest-compression-only bystander cardiopulmonary resuscitation in the 30:2 compression-to-ventilation ratio era. Nationwide observational study. Circ J 2013; 77:2742-50.
Resim 1. Aralıksız kalp masajında eller bir piston gibi göğüs kemiği ortasına aktif bası uygularken, bası kaldırıldığında gevşeme pasif olarak gerçekleşir. Sadece kalp masajı ile basıda kalpten kan pompalanır ve 250 ml kadar nefes verirken, gevşemede kalp kanla dolarken akciğere 250 ml kadar hava girer.
